Het Nederlandse beleid voor (alternatieven voor) vreemdelingenbewaring verschilt niet wezenlijk met dat van andere EU-lidstaten. Nederland staat net als andere lidstaten vreemdelingenbewaring toe in terugkeerprocedures en internationale beschermingsprocedures. Voor lidstaten is het altijd een uiterste middel.
EMN-onderzoek | Vreemdelingenbewaring
Benchmark: Nederlandse benadering (alternatieven voor) vreemdelingenbewaring in lijn met andere EU-lidstaten
Update met benchmark (Nederlands): 29 juli 2022
Alternatieven vreemdelingenbewaring
EU-lidstaten zijn juridisch verplicht altijd eerst alternatieven voor bewaring te overwegen. Lidstaten wegen hierbij vooral:
- het evenredigheidsbeginsel (de mogelijk nadelige gevolgen van bewaring mogen niet onevenredig zijn in verhouding tot het doel van bewaring);
- het risico op onderduiken;
- de kwetsbaarheid van degene om wie het gaat;
- de geschiktheid van het alternatief per individuele situatie.
Lidstaten zien als belangrijkste voordelen van alternatieven voor detentie de geringere impact op mensen en de lagere kosten. Een uitdaging is dat het toepassen van alternatieven niet altijd haalbaar is, afhankelijk van de persoonlijke situatie van een migrant.
Alternatieven vreemdelingenbewaring
De vijf meest voorkomende alternatieven voor vreemdelingenbewaring van EU-lidstaten zijn:
- Meldplicht (AT, BE, BG, CY, CZ, DE, EE, EL, ES, FI, FR, HR, HU, IE, IT, LT, LU, LV, MT, NL, PL, PT, SE, SI, SK)
- Verplichting om op een aangewezen plaats te verblijven (AT, BE, CY, CZ, DE, EE, EL, ES, FI, FR, HR, HU, IE, IT, LT, LU, MT, NL, PL, SI)
- Inname van documenten, zoals een paspoort of reisdocument)( BG, CY, EE, EL, ES, FI, FR, HR, HU, IE, IT, LU, LV, MT, NL, PL, SE.
- Verplichting om het verblijfsadres aan de autoriteiten door te geven (CZ, EE, EL, FI, FR, HR, HU, IE, IT, LU, MT, PT, SE)
- Afgifte van een borgsom (BG, CY, DE, FI, HR, HU, LU, NL) of vrijlating op borgtocht (AT, BG, CY, CZ, EL, HU, IE, PL, SK)
Ook Nederland past deze alternatieven toe, op de verplichting om het verblijfsadres aan de autoriteiten door te geven na. In Nederland is dit geen alternatief voor vreemdelingenbewaring, maar een algemene plicht in migratieprocedures.
Minder voorkomende alternatieven in de EU zijn:
- elektronisch toezicht;
- overdracht aan een jeugdhulpverlener;
- community managementprogramma’s, waarbij migranten zelfstandig in een gemeenschap verblijven onder begeleiding van een vaste caseworker;
- terugkeerbegeleiding als alternatief voor bewaring (alleen in België, Estland). Nederland begeleidt altijd migranten die Nederland moeten verlaten, ongeacht of er al dan niet sprake is van een grond voor bewaring.
Aantallen (alternatieven) vreemdelingenbewaring beperkt beschikbaar
Zes lidstaten hebben cijfers over hoe vaak en/of hoe lang bewaring wordt toegepast in asielprocedures, inclusief Dublinprocedures (BG, EE, HR, LU, LV, SI). Zeven lidstaten noemden aantallen over de toepassing van bewaring in terugkeerprocedures (BG, EE, FR, LU, LV, NL, SI). Voor Nederland ging het in 2015-2020 om 1.750 (2015), 2.140 (2016), 2.750 (2017), 2.990 (2018), 3.240 (2019) en 1.910 (2020) mensen in bewaring tijdens terugkeerprocedures*.
Ook cijfers over het toepassen van alternatieven zijn zeer beperkt beschikbaar. Zo noemden 3 lidstaten (LT, FI, PL) aantallen over het toepassen van de meldplicht, Nederland over het verblijf op een aangewezen plaats. In 2015-2020 verbleven jaarlijks respectievelijk 450 (2015), 2.890 (2016), 1.410 (2017), 1.120 (2018), 990 (2019), 680 (2020) mensen in een vrijheidsbeperkende locatie in Nederland en was in twintig situaties sprake van een borgsom*.
Effectiviteit (alternatieven voor) vreemdelingenbewaring veelal onbekend
In lidstaten is weinig bekend over de effectiviteit van bewaring en de alternatieven voor bewaring door de geringe beschikbare data. Ook de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (ACVZ) concludeerde dit in het advies ‘Samen werken aan terugkeer’ (2021). Er zijn dus weinig gegevens over de gevolgen voor asiel- en terugkeerprocedures, de kosteneffectiviteit en de mate waarin fundamentele rechten van migranten worden gewaarborgd. Wel voerden 5 lidstaten een onderzoek of evaluatie uit naar de effectiviteit van vreemdelingenbewaring in vergelijking met alternatieven in asielprocedures (BG, HR, LV, LU, SI) en terugkeerprocedures (BE, BG, LV, SI). Daaruit bleek dat er bij terugkeerprocedures vanuit bewaring vaker sprake kan zijn van gedwongen vertrek.
Publicatie: benchmark EMN Nederland
- Benchmark EMN Nederland: 'Vreemdelingenbewaring en alternatieven voor bewaring in internationale beschermings- en terugkeerprocedures in de EU-lidstaten | De Nederlandse situatie vergeleken met andere EU-lidstaten' (Nederlands), 29 juli 2022
- Benchmark EMN Netherlands: 'Detention and alternatives to detention in international protection and return procedures | The situation in the Netherlands compared to other EU Member States' (English), 14 juli 2022
- EMN-onderzoek naar vreemdelingenbewaring in EU-lidstaten en de onderzoeksbeschrijving: 'Onderzoek: Vreemdelingenbewaring en alternatieven voor bewaring'
*National contribution for the Netherlands: Detention and Alternatives to detention in international protection and return procedures; Statistical Annex p74
