Toepassing Richtlijn Tijdelijke Bescherming door EU-lidstaten voor vluchtelingen uit Oekraïne

Voor vluchtelingen uit Oekraïne geldt de EU Richtlijn Tijdelijke Bescherming. Ook in Nederland kunnen vluchtelingen uit Oekraïne door deze richtlijn tijdelijke bescherming krijgen. Voor wie geldt deze richtlijn, en hoe registreren EU-lidstaten mensen die hieronder vallen?

Sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne zijn ruim 5,4 miljoen mensen op de vlucht.* De Europese Unie (EU) zette naar aanleiding van dit hoge aantal vluchtelingen de Richtlijn Tijdelijke Bescherming in. Tijdelijke bescherming is een uitzonderlijke maatregel om ontheemden uit landen van buiten de EU, en mensen die niet naar hun land van oorsprong kunnen terugkeren, onmiddellijke en tijdelijke bescherming te bieden. 

In Nederland bredere toepassing Richtlijn Tijdelijke Bescherming 

De meeste mensen die na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne op 24 februari 2022 naar de EU vluchtten vallen onder de richtlijn. De richtlijn geldt voor:

• Oekraïners die in Oekraïne verbleven voor of tijdens het uitbreken van de oorlog;
• staatlozen en migranten van buiten de EU die internationale bescherming genoten in Oekraïne voor het uitbreken van de oorlog;
• familieleden van deze groepen.

In 5 lidstaten (HR, FI, NL, PT, ES) vallen ook andere groepen onder de bescherming van de richtlijn. Zo geldt in Nederland** de richtlijn ook voor migranten van buiten de EU met een permanente verblijfsvergunning. Verder houdt Nederland 27 november 2021 aan als startdatum van het conflict, terwijl het EU Raadsbesluit van 4 maart 2022 hiervoor 24 februari 2022 aanhoudt. Oekraïners, staatlozen en migranten van buiten de EU met een verblijfsvergunning vallen in Nederland onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming als ze:  

• op of na 27 november 2021 Oekraïne verlieten, toen de spanningen tussen Oekraïne en Rusland begonnen op te lopen;
• al voor 27 november 2021 in Nederland verbleven met een permanente verblijfsvergunning (en door de tijdelijke beschermingsrichtlijn soms extra rechten krijgen, zoals het recht op werk);
• voor 27 november 2021 in Nederland verbleven in afwachting van een beslissing op een asielaanvraag, of illegaal in Nederland verbleven na afwijzing van een asielaanvraag.

Organisatie en registratie in EU-lidstaten

In 23 van de 26 lidstaten die deelnamen aan het onderzoek wordt de tijdelijke verblijfvergunning afgegeven door de asiel- of migratieautoriteiten, de politie/grensautoriteit of een combinatie van beide. In ruim de helft van de EU-lidstaten (BG, CY, CZ, EE, EL, ES, FI, HR, LV, NL, PL, PT, RO, SK, SI) kunnen vluchtelingen die onder de richtlijn vallen zelf kiezen in welke plaats ze worden geregistreerd. 

In Nederland gebeurt de inschrijving van vluchtelingen die onder de richtlijn vallen bij de gemeenten waar de vluchteling verblijft, waarna de gemeente de registratie doorgeeft aan de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Vervolgens neemt de IND het verdere proces voor tijdelijke bescherming over. 

Ter bevestiging van de tijdelijke beschermingsstatus krijgen de vluchtelingen in Nederland een verblijfssticker in hun paspoort of een nieuw verblijfsdocument als ze onvoldoende gedocumenteerd zijn. In 2 andere lidstaten (CZ, LU) krijgen mensen met een tijdelijke beschermingsstatus een visumstempel ter bevestiging van de tijdelijke beschermingsstatus.

Informatieverspreiding tijdelijke beschermingsrichtlijn

Alle EU-lidstaten maken gebruik van overheidswebsites om mensen die mogelijk onder de tijdelijke beschermingsrichtlijn vallen te informeren over de toepassing van de richtlijn. Nederland zet ook nog andere informatiemiddelen in, waaronder de website Refugee Help. Voor Refugee Help werken de landelijke overheid, non-gouvernementele organisaties (ngo’s) en particulieren samen om vluchtelingen uit Oekraïne te informeren over onder andere de opvang in Nederland.  

Publicaties

• Lees de EMN Inform en de onderzoeksomschrijving: ‘Onderzoek: Toepassing van de tijdelijke beschermingsrichtlijn voor personen die zijn gevlucht voor de oorlog in Oekraïne’ 

*Bron:  United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), periode 24-2-2022 tot 4-7-2022. Voor meer informatie over de actuele aantallen vluchtelingen, zie: Operational Data Portal
**Update 19 juli 2022: mensen uit een land van buiten de EU die een tijdelijke verblijfsvergunning hadden in Oekraïne, bijvoorbeeld omdat ze daar studeerden of werkten, vallen sinds 19 juli 2022 niet langer onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming. Dit betekent dat deze groepen niet langer aanspraak kunnen maken op gemeentelijke opvang, onderwijs en medische zorg. Dit geldt zowel voor mensen die rechtstreeks uit Oekraïne komen, als voor mensen die via een ander EU-land naar Nederland komen.