Verblijfsvergunning vereist voor werk of onderwijs in meeste EU-lidstaten

Migranten zonder geldige verblijfsdocumenten mogen in de meeste Europese landen niet werken en geen onderwijs volgen. In sommige landen kunnen deze migranten wel hoger onderwijs volgen, of een verblijfsvergunning krijgen voor een studie. Duitsland en Zweden zijn de enige landen waar ongedocumenteerden onder bepaalde voorwaarden mogen werken.    

> Lees de compilatie van de antwoorden van 22 EU-lidstaten

Dit blijkt uit het ad-hoconderzoek* van EMN Nederland over de toegang tot werk en onderwijs voor ongedocumenteerden. Het onderzoek gaat over toegang tot vervolgonderwijs (beroepsonderwijs of hoger onderwijs) en de arbeidsmarkt voor volwassenen. Minderjarige ongedocumenteerden hebben in alle deelnemende landen recht op onderwijs en vallen buiten deze ad-hocvraag.   

Zweden en Duitsland bieden toegang tot de arbeidsmarkt

Alleen in Zweden en Duitsland mogen migranten zonder geldige verblijfsdocumenten onder bepaalde voorwaarden werken. In Zweden geldt dat ongedocumenteerden met een terugkeerbesluit, en die hun vertrek voorbereiden, mogen werken als ze dit al deden tijdens de asielprocedure. In Duitsland mogen migranten zonder verblijfsvergunning betaald werk doen als terugkeer tijdelijk niet mogelijk is. Ook is daarvoor toestemming nodig van de Duitse vreemdelingendienst. 

Nederland geeft soms toegang tot onderwijs

Om beroepsonderwijs of hoger onderwijs te volgen is in de meeste landen (BG, HR, CY, EE, HU, IR, IT, LT, LU, LV, NL, PT, PL, SK, SI, SE) een verblijfsvergunning nodig. Alleen in Duitsland is geen verblijfsvergunning nodig voor beroepsonderwijs. 

Sommige landen maken uitzonderingen of hebben regelingen waarmee ongedocumenteerden een (tijdelijke) verblijfsvergunning kunnen krijgen:

• In Nederland mogen ongedocumenteerden hun opleiding afmaken als ze daaraan als minderjarige zijn begonnen.
• In Estland, Italië, Kroatië, Letland en Nederland kunnen ongedocumenteerden een tijdelijke verblijfsvergunning krijgen als ze daarvoor in hun herkomstland een aanvraag indienen. Maar het verzamelen van de nodige documenten en het weer terug moeten reizen naar het geboorteland kunnen een aanzienlijke belemmering zijn (HR, NL).
• Luxemburg kent soms verblijfsvergunningen toe aan minderjarigen die al onderwijs hebben gevolgd in het land en aan ongedocumenteerden die door langdurig verblijf een band met het land hebben opgebouwd. 

Verblijfsvergunning soms niet nodig voor volgen hoger onderwijs

In België, Duitsland, Finland, Frankrijk en Griekenland is onder bepaalde voorwaarden geen verblijfsvergunning nodig voor hoger onderwijs:

• In België kunnen ongedocumenteerden zich inschrijven voor hoger onderwijs. Maar omdat onderwijsinstellingen geen subsidie krijgen voor studenten zonder verblijfsdocument krijgen ze zelden toegang.
• In Duitsland mogen migranten zonder geldige verblijfsdocumenten hoger onderwijs volgen als hun uitzetting tijdelijk is opgeschort. Daarnaast kunnen ze een verblijfsvergunning voor studiedoeleinden krijgen, deze moeten ongedocumenteerden aanvragen in hun land van herkomst.  Na succesvolle afronding van een opleiding kan iemand een verblijfsvergunning voor 2 jaar krijgen.
• Finland stelt ongedocumenteerden in staat hoger onderwijs te volgen als de taalvaardigheid en vooropleiding voldoende zijn om in te stromen. Als ze financiële middelen en een geldig paspoort hebben kunnen ze ook een verblijfsvergunning voor studie aanvragen.
• Frankrijk stelt dat het niet aan onderwijsinstellingen is om te controleren of studenten een verblijfsvergunning hebben. Ongedocumenteerden kunnen daarom hoger onderwijs volgen. In uitzonderlijke gevallen kan iemand daarna alsnog een verblijfsvergunning krijgen. 
• In Griekenland is hoger onderwijs toegankelijk voor migranten zonder geldige verblijfsdocumenten. In de praktijk zijn echter de barrières groot, zoals de eis van kennis van de Griekse taal. 

In Tsjechië hebben universiteiten geen instrumenten om te controleren of studenten een geldige verblijfsvergunning hebben. Daardoor kan het zijn dat illegaal verblijvende migranten tijdelijk toegang hebben tot hoger onderwijs. Ze kunnen geen verblijfsvergunning voor studiedoeleinden aanvragen.

*Ad-hoconderzoeken (Ad-Hoc Queries/AHQs) zijn kortlopende kleinere onderzoeken op initiatief van de Europese Commissie of een EU-lidstaat. Ad-hoconderzoeken gebeuren door het jaar heen, maximaal 120 per jaar. Alle lidstaten dragen in principe hieraan bij.