Voor amv's in Europa kan verblijfsstatus vervallen bij bereiken leeftijd van 18

De rechten van alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv's) tijdens hun overgang naar volwassenheid kunnen erg verschillen per EU-lidstaat. Deze rechten zijn niet vastgelegd in EU-regelgeving. In een aantal lidstaten vervalt (een deel van) de ondersteuning en diensten als amv's 18 jaar worden*.

Het aantal amv’s dat een eerste asielaanvraag indiende in een EU-lidstaat steeg vorig jaar sterk (23.420 aanvragen) ten opzichte van 2019 en 2020 (14.000 aanvragen). Deze stijging was ook in Nederland te zien, van 1.046 eerste asielaanvragen door amv's in 2019 en 986 in 2020 naar 2.191 in 2021 (bron: Asieltrends IND).

Amv-status gebaseerd op minderjarigheid

Voormalige amv’s die volwassenheid bereiken worden in asiel- en migratieprocedures in principe behandeld als volwassenen. Dit betekent dat amv’s die een (tijdelijke) beschermingsstatus hebben die gelinkt is aan hun minderjarigheid, geen rechtmatig verblijf meer hebben zodra ze 18 zijn. Soms moeten ze dan terugkeren naar hun land van herkomst, soms kunnen ze op andere gronden verblijf aanvragen. Een dergelijke status specifiek verbonden aan de minderjarigheid van amv’s bestaat in ongeveer de helft van de lidstaten, waaronder Nederland (BE, BG, CZ, DE, FI, HR, IT, LT, MT, NL, PL, SE, SK, NO). 

De Nederlandse ‘buitenschuldvergunning’ is daarbij de enige vergunning die niet automatisch verloopt wanneer amv’s 18 jaar worden (alleen verstrekt in uitzonderlijke situaties). In 10 andere lidstaten (BE, BG, DE, EL, ES, FI, FR, IT, SE, SK) die een status voor amv's hebben gebaseerd op minderjarigheid, kunnen voormalige amv’s wel op andere wijze legaal verblijf in de lidstaat krijgen nadat ze 18 zijn geworden, bijvoorbeeld op humanitaire gronden. 

De situatie van voormalige amv’s die nog in een lopende procedure zitten, zoals asielzoekers of aanvragers van humanitaire bescherming, kan ook veranderen als hun minderjarigheid een van de gronden was om voor een status in aanmerking te komen. In de meeste landen (AT, BE, CY, CZ, EE, EL, FI, FR, HR, HU, IE, LT, LU, LV, NL, PL, SE, SI, NO) geldt echter dat de status die amv’s aanvragen in het kader van migratie/asiel niet (strikt) verbonden is aan hun leeftijd of minderjarigheid. In dat geval zijn er dus geen directe consequenties wanneer (voormalige) amv’s meerderjarig worden.

Terugkeer

In de meeste lidstaten kunnen terugkeerbesluiten voor amv's worden genomen. Opvallend is dat in Nederland en een aantal andere lidstaten (AT, DE, ES, FI, HR, LU, LV, LT, NL, PL, SE; NO) amv’s ook daadwerkelijk (kunnen) worden teruggestuurd, dit is niet in alle landen het geval. Ongeveer de helft van de lidstaten voert terugkeer pas uit als een voormalige amv volwassen is. 

Om te bewijzen dat terugkeer in het belang is van het kind, is het nodig om te onderzoeken en te bewijzen dat een amv in het herkomstland zowel geschikte opvang als zorg krijgt. Dit is vaak lastig. In Nederland geldt sinds 2021 dat een terugkeerbesluit voor een amv alleen kan worden genomen als dit is aangetoond. Voor deze wijziging werd dit pas onderzocht nadat het terugkeerbesluit al was genomen.

Rechten amv’s tijdens de overgang naar volwassenheid

Lidstaten bepalen zelf op nationaal niveau welke ondersteuning en begeleiding voor (voormalige) amv's ze hanteren tijdens de overgang naar volwassenheid. De verschillen hierin tussen lidstaten zijn aanzienlijk. Wel houden de meeste lidstaten, waaronder Nederland, een overgangsperiode aan waarbij maatregelen en diensten ofwel worden afgebouwd, ofwel deels beschikbaar blijven wanneer amv’s volwassen worden.

Ondersteuning bij de overgang naar volwassenheid

• De meeste EU-lidstaten hebben geen specifieke nationale strategie om amv’s te ondersteunen in hun overgang naar volwassenheid. Wel biedt meer dan de helft van de lidstaten, in enige vorm, ondersteuning en begeleiding nadat amv’s de wettelijke volwassenheid hebben bereikt. In Nederland is ondersteuning afhankelijk van de status (wel of geen verblijfsvergunning) en de verblijfplaats (bijvoorbeeld op een COA-locatie of een verblijfplaats via Nidos).
• Sommige lidstaten en Noorwegen geven aan dat er een gebrek is aan politieke aandacht en/of financiële middelen om de overgang naar de volwassenheid van amv’s te ondersteunen, inclusief een gebrek aan gespecialiseerde hulp en diensten voor deze groep.

Leeftijdsgrens en verlengde duur ondersteuning na 18 jaar

De leeftijdsgrens voor nazorg en ondersteuning voor (voormalige) amv’s die meerderjarig zijn geworden verschilt per lidstaat. In de meeste lidstaten ligt deze tussen de 19 en 30 jaar. Voormalige amv’s met een verblijfsstatus kunnen tot die leeftijd gebruik blijven maken van ondersteuning en diensten, waaronder toegang tot onafhankelijke huisvesting, opleidingen en financiële ondersteuning.

In Nederland is sinds 2022 in sommige situaties verlengde opvang en begeleiding tot 21 jaar mogelijk voor (voormalige) amv’s met een asielstatus. In 2022/2023 werkt Nederland het beleid voor deze verlengde ondersteuning verder uit tot een structureel beleid voor mogelijke ondersteuning naar behoefte en maximaal tot aan 21 jaar.

Knelpunten en good practices

De meeste lidstaten en Noorwegen (BE, BG, CZ, DE, EL, ES, FI, FR, HR, HU, IE, IT, LT, LU, LV, MT, NL, SE, SK, NO) ervaren knelpunten bij het ondersteunen van amv’s bij de overgang naar volwassenheid. Het gaat daarbij vooral om het identificeren van ondersteuningsbehoeften (vooral bij het vinden van huisvesting) en het verbeteren van het niveau van beschikbare diensten en begeleiding.

Nederland geeft aan dat amv's vaak te weinig tijd hebben zich voor te bereiden op de overgang naar volwassenheid. Ook is het vaak lastig om beschikbare huisvesting te vinden bij het bereiken van volwassenheid en ontvangen gemeenten niet altijd voldoende financiële steun om dit te faciliteren. Het nieuwe beleid voor verlengde ondersteuning moet hierin verandering brengen.

Voorbeelden van good practices in lidstaten om de overgang naar volwassenheid van amv's te verbeteren zijn:

• projecten voor voortgezette opvang/huisvesting voor voormalige amv’s in een aantal Nederlandse gemeenten (zoals het project ‘Ex-ama Team’ van Vluchtelingenwerk in de gemeente Utrecht);
• het vooronderzoek naar recht op verblijf voordat amv’s de leeftijd van 18 jaar bereiken in Frankrijk, zodat toekomstige ondersteuningsbehoeften beter in beeld zijn.

EU-lidstaten benadrukken ook de belangrijke rol van sociale werkers en andere gespecialiseerde professionals om amv's te ondersteunen tot ze zelfredzaam zijn, evenals het belang van mentorschap, taaltrainingen en arbeidsondersteuning.

*AT, BE (alleen voor amv's in een lopende procedure of bij een afwijzing van de aanvraag); BG, ES (voormalige amv's houden dezelfde toegang tot sociale voorzieningen als andere reguliere migranten, zoals het recht op een minimum inkomen); FI, HR (speciaal toegewezen voogden vertegenwoordigen een voormalige amv niet meer wanneer hij/zij meerderjarig wordt); LT, LU (in de praktijk wordt specifieke ondersteuning en diensten van  de Nationale Kinder Autoriteit/ONE en andere partijen verlengd); MT, NL (mogelijke wijziging), PL, SE, SI en NO.

Publicatie

• Lees de Inform en de onderzoeksopzet: Onderzoek: ´De overgang naar volwassenheid van alleenstaande minderjarige vreemdelingen'