Voor EU-lidstaten is huisvesting grootste uitdaging bij opvang vluchtelingen uit Oekraïne

Op basis van de Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming hebben vluchtelingen uit Oekraïne recht op toegang tot huisvesting en publieke voorzieningen. De grootste uitdaging voor lidstaten is het organiseren van voldoende huisvesting. De meeste lidstaten bieden meer publieke voorzieningen aan de vluchtelingen dan de normen uit de richtlijn.

Volgens de UNHCR zijn sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne 7,7 miljoen mensen op de vlucht. Voor vluchtelingen uit Oekraïne activeerde de Europese Unie (EU) op 24 februari 2022 de Richtlijn Tijdelijke Bescherming. Artikelen 13 en 14 van deze richtlijn geven vluchtelingen uit Oekraïne die onder de richtlijn vallen tijdelijk recht op huisvesting en toegang tot publieke voorzieningen. Twee EMN-onderzoeken (Informs), met bijdragen van 24 EU-lidstaten, brachten de uitvoering van deze rechten in kaart.

Huisvesting

Verschillende vormen
De meeste lidstaten hebben diverse huisvestingsmogelijkheden om vluchtelingen uit Oekraïne te huisvesten. Het kan gaan om opvangcentra specifiek voor deze groep, of accommodaties die particulieren en andere private partijen aanbieden. Negen lidstaten hebben initiatieven vanuit centrale, regionale en lokale autoriteiten om particuliere huisvesting te coördineren (AT, BE, CZ, EE, FR, HR, IT, PL, SK). Andere lidstaten hebben coördinatiemechanismen tussen centrale en/of regionale en lokale autoriteiten in samenwerking met maatschappelijke organisaties (AT, BE, CZ, ES, HR, FR, IE, LT, SK).

Financiële steun
Sommige lidstaten, waaronder Nederland, geven financiële steun aan lokale autoriteiten (BE, BG, CZ, EE, FI, FR, LV, NL, SK), andere lidstaten geven (ook) steun aan gastgezinnen (CZ, DE, HR, IE, LT, LV, PL, SK). Acht lidstaten geven directe financiële steun voor huisvesting aan vluchtelingen uit Oekraïne (AT, DE, EE, ES, IE, LT, NL, PL.). Hoewel dus de meeste lidstaten, waaronder Nederland, aangeven geen financiële steun te bieden aan gastgezinnen, kunnen vluchtelingen uit Oekraïne in België en Nederland zelf bepalen of ze met hun financiële tegemoetkoming voor levensonderhoud ook hun gastgezin willen ondersteunen.

Uitdagingen
Bij het organiseren van voldoende huisvesting zijn de grootste uitdagingen voor lidstaten:

• het al bestaande gebrek aan huisvesting (BE, DE, CZ, EE, FI, FR, IE, LV, LT, NL, SE, SI, SK) en noodopvang (BE, DE/verschillen tussen federale staten, IE, SK);
• het vinden van huisvesting bij particulieren voor langere termijn, omdat de meeste gastgezinnen alleen voor een korte periode onderdak willen bieden (AT, BE, CZ, DE, ES, FI, FR, HR, LV, LU, PL, SK);
• de kosten van particuliere huisvesting (BE, CZ, DE, ES, FR, HR, LT, LV, PL, SK).

Publieke voorzieningen

Breed scala aan publieke voorzieningen
Vluchtelingen uit Oekraïne kunnen in de meeste lidstaten gebruik maken van een breed scala aan publieke voorzieningen die verder gaan dan de normen die zijn vastgelegd in de Richtlijn Tijdelijke Bescherming van de EU. Het gaat dan bijvoorbeeld om toegang tot sociale uitkeringen, onderwijs, werkgelegenheid en gezondheidszorg:

• Een meerderheid van 22 lidstaten geeft onder verschillende voorwaarden financiële steun voor levensonderhoud aan vluchtelingen uit Oekraïne (AT, BE, BG, CZ, EE, ES, FI, FR, DE, HR, HU, IE, IT, LT, LU, LV, MT, NL, PL, SE, SI, SK).
• Vrijwel alle lidstaten, waaronder Nederland, maken voor de toegang tot de arbeidsmarkt geen onderscheid tussen vluchtelingen uit Oekraïne, EU-burgers en legaal verblijvende migranten met een werkloosheidsuitkering, zoals toegestaan in artikel 12 van de richtlijn (AT, BE, BG, CY, CZ, DE, EE, ES, FI, FR, HR, HU, IE, IT, LT, LU, LV, NL, PL, SI, SE, SK).
• Acht lidstaten, waaronder Nederland, hebben extra middelen beschikbaar gesteld voor het vergroten van de onderwijscapaciteit in reactie op de grote aantallen binnenkomende studenten (CZ, DE, EE, IE, LU, NL, SK). 
• De lidstaten bieden verschillende niveaus van medische zorg aan vluchtelingen uit Oekraïne, variërend van volledige toegang tot het gezondheidszorgstelsel in lijn met andere burgers (AT, BE, BG, CZ, DE, EL, ES, FI, FR, HR, IE, IT, LU, LV) tot gelijke toegang tot gezondheidszorg als andere asielzoekers (BG, DE, NL, SE). Bij sommige lidstaten is het niveau van gezondheidzorg afhankelijk van kwetsbaarheid (BG, EE, LT, SE), inkomen (SK) en/of het hebben van een gezondheidszorgverzekering (ES, LT, SK).
• Alle lidstaten bieden geestelijke gezondheidszorg aan de vluchtelingen, zij het in verschillende mate.

Publicaties

• Onderzoek en onderzoeksopzet: 'Onderzoek: Toegang tot huisvesting en publieke voorzieningen voor vluchtelingen uit Oekraïne'