Onderzoek: Actief beleid Nederland voor asielstatushouders die terugreizen naar landen herkomst

Een asielstatushouder die tijdelijk teruggaat naar het herkomstland, of contact heeft met de betreffende autoriteiten, kan de asielstatus verliezen. Dat geldt in Nederland en andere lidstaten van de Europese Unie (EU), Noorwegen en Zwitserland. Nederland heeft voor het intrekken van een asielstatus meer ontwikkeld beleid dan andere lidstaten.

Als een asielstatushouder contact heeft met autoriteiten van het herkomstland is mogelijk geen bescherming meer nodig van de Nederlandse staat. Misschien kan iemand dan weer veilig in het herkomstland verblijven. Dat geldt ook als een asielstatushouder tijdelijk teruggaat. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) kan dan een intrekkingsprocedure starten voor asielvergunningen voor (on)bepaalde tijd.

Nederland meest ontwikkeld beleid

Nederland heeft een uitgebreid pakket aan mogelijkheden om terugreizen naar landen van herkomst vast te stellen en de asielstatus (eventueel) in te trekken:

• Nederland wisselt samen met België, Duitsland en Zwitserland informatie uit om terugreizen naar herkomstlanden te signaleren
• als een van de weinige landen is het aanpakken van terugreizen in Nederland een beleidsprioriteit

In Nederland lijkt het aantonen, of aannemelijk maken, van de bewijslast voor terugkeer naar het land van herkomst hoofdzakelijk bij de Nederlandse autoriteiten te liggen. Duitsland legt bij een intrekkingsprocedure de bewijslast voor terugreizen vooral bij de asielstatushouder zelf. Hoe dat in andere lidstaten ligt is niet bekend.

Dilemma's bij intrekken asielvergunningen

Teruggaan daadwerkelijk bewijzen of de redelijkheid van motieven nagaan is in de praktijk niet altijd eenvoudig. Duidelijke aanleidingen voor het starten van een intrekkingsprocedure zijn in Nederland, als in andere lidstaten, contacten met de autoriteiten voor bijvoorbeeld een paspoort of andere officiële persoonlijke documenten. Het intrekken van een asielvergunning kan echter ook de nodige dilemma’s geven:

• vaak is moeilijk te achterhalen of een asielstatushouder daadwerkelijk is teruggegaan naar de plaats waar de problemen zich hebben voorgedaan; de IND kan dan de redenen voor een eventuele intrekking onvoldoende aannemelijk maken
• intrekking is niet altijd juridisch haalbaar, omdat terugkeer naar het land van herkomst lang niet altijd de oorspronkelijke reden voor de vergunningverlening raakt
• door ontwikkelingen in jurisprudentie (uitspraken van rechters) zijn intrekkingsgronden soms beperkter, wat intrekken lastiger kan maken

Cijfers aantal vluchtelingen dat terugreist

Voor dit onderzoek heeft EMN Nederland geen totale cijfers kunnen leveren over het aantal intrekkingen van de asielstatus door terugreizen naar herkomstlanden. Dit om misstanden te voorkomen door het ontbreken van een goede vergelijkbaarheid van de cijfers met andere lidstaten. Nederland staat hierin niet alleen, ook andere lidstaten hebben aangegeven dat het een uitdaging is om betrouwbare en vergelijkbare informatie aan te leveren over het aantal terugreizen en intrekkingen op basis daarvan. Alleen België, Frankrijk en Zwitserland leverden cijfers hierover aan.

Publicaties onderzoek

• Nederland vergeleken met andere EU-lidstaten (benchmark): Asielstatushouders die terugreizen naar het land van herkomst | Het Nederlandse beleid vergeleken met andere EU-lidstaten, Noorwegen en Zwitserland, 11 december 2019
• Vergelijkend EU-onderzoek (EMN Synthesis Report): Beneficiaries of international protection travelling to and contacting authorities of their country of origin | Challenges, Policies and Practices in EU Member States, Norway and Switzerland, 5 november 2019
• Samenvatting vergelijkend EU-onderzoek (EMN Inform): Beneficiaries of international protection travelling to and contacting authorities of their country of origin, 5 november 2019
• Introductie vergelijkend EU-onderzoek (EMN Flash #8): How do EU member states, Norway and Switzerland assess the travel of beneficiaries of international protection to their country of origin?, 5 november 2019